ქლორფენირამინის ენანტიომერების დაყოფა ციკლოდექსტრინების გამოყენებით ქირალურ სელექტორად

ავტორი: ნათია ცერცვაძე
თანაავტორები: ანა გოგოლაშვილი, ნინო მეგენეიშვილი, თამარ გეგელაშვილი, დავით ხუციშვილი
საკვანძო სიტყვები: კაპილარული ელექტროფორეზი, ქირალობა, ენანტიომერები, ციკლოდექსტრინები
ანოტაცია:

ანოტაცია უკვე დიდი ხანია ასიმეტრიული მოლეკულების არსებობა ცნობილია. დღესდღეობით სამკურნალწამლო ნივთიერებების ნახევარზე მეტი შეიცავს ქირალურ ცენტრს მოლეკულაში, მათი დიდი ნაწილი გამოიყენება რაცემატის სახით, რომლებიც შედგება ენანტიომერების ეკვიმოლური რაოდენობისგან. მიუხედავად იმისა, რომ ენანტიომერებს გააჩნიათ ერთნაირი ქიმიური ფორმულა და ერთნაირი ფიზიკურ-ქიმიური თვისებები (გარდა პოლარიზებული სინათლის ბრუნვის კუთხის ნიშნისა), ისინი ხშირ შემთხვევაში განსხვავდება ფარმაკოლოგიური, და ტოქსიკოლოგიური მოქმედებით, მეტაბოლიზმით, ფარმაკოკინეტიკითა და ა.შ. ენანტიომერები ერთმანეთისგან განსხვავდება ფერმენტებთან, ცილებთან და რეცეპტორებთან მოქმედებით. სწორედ ეს განაპირობებს მათ განსხვავებულ ბიოლოგიურ მოქმედებას ორგანიზმზე. ამ მიზეზის გამო ზოგიერთი სამკურნალო საშუალება იწარმოება ერთი ენანტიომერის სახით. ქირალური წამლების მოქმედების შესწავლა მის სტრუქტურაზე დაყრდნობით ნელ-ნელა ვითარდება, შედეგად ქირალური ნივთიერებების ენანტიომერულად სუფთა სახით წარმოებისა და რეალიზაციის ტენდენცია იზრდება. აღნიშნულიდან გამომდინარე ახალი გაუმჯობესებული მეთოდების შემუშავება ენანტიომერების დასაყოფად და შესაგროვებლად აუცილებელია. კაპილარული ელექტროფორეზი წარმოადგენს ნივთიერებათა დაყოფის ელექტროკინეტიკურ მეთოდს, რომელიც ფართოდ გამოიყენება ენანტიომერული ნარევების ანალიზის მიზნით. კაპილარულ ელექტროფორეზში ენანტიომერების დაყოფა შესაძლებელია მხოლოდ ქირალური სელექტორების გამოყენებით. აღნიშნულ მეთოდში ქირალურ სელექტორებად ხშირად გამოიყენება ციკლოდექსტრინები, რომელთა გამოყენებაც გარკვეულ უპირატესობებთან არის დაკავშირებული. ციკლოდექსტრინები ადვილად იხსნება წყლიან ბუფერებში, არ წარმოადგენს ტოქსიკურ ნივთიერებებს და ხასიათდებიან ქირალური გამოცნობის საკმაოდ უნივერსალური უნარით. ციკლოდექსტრინების გამოყენება ქირალურ სელექტორებად საინტერესოა, რადგან მათთან ქირალური მოლეკულების ურთიერთქმედება შესაძლებელია სხვადასხვა სტერეოსელექტიური მექანიზმით. ციკლოდექსტრინები ენანტიოსელექტიურად გამოიცნობენ ენანტიომერებს გარდამავალი (დროებითი) არაკოვალენტური დიასტერეომერული კომპლექსების წარმოიქმნის გზით. აღნიშული ტიპის კომპლექსები ერთმანეთისაგან სივრცითი ორიენტაციით ან სპეციფიური მოლეკულათაშორისი ურთიერთქმედების ძალებით განსხვავდებიან. სწორედ ამ მიზეზის გამო ხდება ელექტროფორეტულ ძვრადობებს შორის განსხვავება და ენანტიომერების დაყოფა.